In werkelijkheid staat ze in haar uppie. Want in tegenstelling tot Elena Morali is Aitana, de vrouw met het roze haar, niet echt. Ze is een product van AI, een synthetisch mens, met de computer naast Morali geplakt.Morali (bijna twee miljoen volgers) heeft grote blauwe ogen, hoewel ze op een andere weer bruin lijken. Een paar foto’s verder lijkt ze haast van was met een porie- en kreukloos gezicht.Haar AI-vriendin Aitana heeft altijd donkerbruine, amandelvormige ogen. Een paar lachrimpeltjes om haar mondhoeken, wat subtiele groefjes op haar voorhoofd. Waar Morali met filters en Photoshop op sommige Instagramposts de menselijkheid van haar gezicht lijkt te willen gummen, voegen de makers van Aitana deze hier en daar juist toe om haar echt te doen lijken. De twee – de een mens, de ander AI – spelen onbedoeld een bizar spelletje ‘wat is echt, wat is virtueel?’

Aan haar ruim 320 duizend volgers prijst Aitana een kapperszaak aan, haar kenmerkende roze haar is twee weken lang in een soort perzikkleur geverfd. Nou ja, niet echt natuurlijk. Naar eigen zeggen verdient team-Aitana met dit soort deals makkelijk 20 duizend euro per maand, met uitschieters naar 40 duizend.

Onwerkelijk schoonheidsideaal

Instagram en TikTok zijn vergeven van de AI-modellen en - influencers. Neem de 24-jarige Milla Sofia uit Finland, een blonde vrouw met honderdduizenden volgers, een kinderlijk gezicht en – dit lijken de virtuele influencers allemaal met elkaar gemeen te hebben – een afgetraind, wit lijf en grote borsten.

Haar maker – oftewel degene die de commando’s schrijft om Milla Sofia’s beeltenis te genereren – reageerde tegenover The Independent schouderophalend op de kritiek dat hij onrealistische schoonheidsidealen verkondigt. Die bestaan namelijk al veel langer, met modellen die hun foto’s met filters bewerken en onder het mes gaan. ‘Onze ideeën over schoonheid zijn al lange tijd vervormd. AI maakt het alleen maar makkelijker om veranderingen door te voeren, en het is eigenlijk gewoon weer een extra stap die ons verwijdert van de realiteit’, aldus Milla’s (anonieme) maker.

Inmiddels is er een heuse AI-modellenwedstrijd georganiseerd, met op de shortlist tien modellen uit tien landen. In de jury lijken de vrouwen met drie van de vier leden in de meerderheid, maar twee van hen zijn AI-model; onder wie Aitana. De uiteindelijke winnaar is de Marokkaanse Kenza Layli.

Mannelijk schoonheidsideaal

De maker van Aitana, communicatiebureau The Clueless, was de torenhoge tarieven van influencers beu. Met hun virtuele modellen zetten ze deze mensen buitenspel, zo vertelt het bureau per mail aan de Volkskrant.

Wat de influencers van vlees en bloed populair maakt, bootsen ze zo na. Roze haar dus, en ‘de fitness lifestyle’ – zij hoeven voor hun wasbordje immers niet naar de sportschool.

Binnenkort moeten virtuele mannen volgen, net als verschillende huidskleuren en lichaamstypen. Ze zijn begonnen met wat nu eenmaal het meeste geld oplevert: witte vrouwen, gekneed naar het mannelijke schoonheidsideaal, hoewel hun publiek alsnog voor 35 procent uit vrouwen bestaat.

.Het heeft The Clueless naar eigen zeggen veel brainstormsessies gekost voor ze bij Aitana uitkwamen, maar ze voldoet exact aan het patroon van alle AI-generators die wordt gevraagd een ‘mooie vrouw’ te schetsen.

The Washington Post onderzocht onlangs met wat voor vrouwen de bekendste foto-AI’s (Midjourney, DALL-E en Stable Diffusion) op de proppen komen bij de prompt ‘schets een mooie vrouw’. Zonder uitzondering zijn het dunne vrouwen. Slechts 2 procent van hen laat enig teken van veroudering zien. De vraag een ‘normale’ vrouw te laten zien, resulteert in 98 procent wit.

Porno en photoshops

Dit komt doordat de datasets waarmee de AI-modellen worden getraind geen representatief beeld van vrouwen weergeven. Ze worden gevuld met afbeeldingen die van het internet worden geschraapt, dat vol staat met porno en gephotoshopt materiaal.

Beeld uit China en India, de twee grootste bevolkingen ter wereld, ontbreekt, toonde The Washington Post vorig jaar al aan. Bovendien vergroot AI (gender)stereotypen nog verder dan ze al in de dataset aanwezig zijn. Zo ontdekte de computerwetenschapper Vicente Ordóñez dat in een dataset vrouwen 33 procent vaker kookten dan mannen, maar dat een AI-model dat verschil vergrootte door in 70 procent van de mensen een vrouwelijke thuiskok te zien – zelfs als het mannen met een nogal kenmerkende kale kruin waren.

Filosoof Ajuna Soerjadi onderzoekt ethiek in AI, onder meer door te kijken naar discriminatie in algoritmen. AI is geen neutraal instrument, zegt ze. Als beleidsmakers niet opletten – en ingrijpen – versterkt het de stereotiepe ideeën die al in de maatschappij bestaan. ‘Als je een beeld genereert van een ceo, is dat in negen van de tien gevallen een man. In het echt zijn de verhoudingen ook scheef, maar lang niet zo scheef als bij AI.’

Dat doet iets met het beeld dat mensen van zichzelf hebben. Soerjadi: ‘Wie naar vrouwen en mannen van 50 jaar kijkt, schat vrouwen veel ouder in. Omdat we ze minder in de media zien, of ze alleen in beeld komen als ze er jonger uitzien dan ze echt zijn.’

Jongeren met botox

Wat we op de telefoon mooi vinden, willen we in de spiegel ook zien. Cosmetisch arts Tom Decates vertelde vier jaar geleden aan de Volkskrant dat hij in zijn praktijk geregeld jonge meisjes had met een foto van realityster en ondernemer Kylie Jenner in de hand. Zó wilden ze er ook uitzien. Maar er kwamen ook meisjes met een bewerkte selfie, die verzochten het gat tussen de werkelijkheid en de geretoucheerde selfie te dichten.

Uit onderzoek van het Erasmus MC onder leiding van Decates bleek in 2020 dat niet alleen het totaal aantal behandelingen met botox en fillers stijgt, maar dat ook het aandeel 18- tot 25-jarigen hierin flink toeneemt: in tien jaar tijd van 3,1 naar 8 procent. De laatste drie jaar is dit percentage nog eens verdubbeld, schat Decates nu, in een nog altijd groeiende markt. ‘Het wordt steeds normaler, overal om ons heen.’ Zijn boodschap: wen er maar aan.

Plastisch chirurg Jacques van der Meulen ziet ‘met lede ogen’ op sociale media de nodige trends voorbijkomen waarbij ‘de grenzen van wat normaal en natuurlijk is worden opgerekt en soms ronduit worden overschreden’.

Cliënten krijgen volgens hem verwachtingen die voortvloeien uit het bombardement van visuele signalen vanuit sociale media en advertenties, en die een hang naar ‘jong en onnatuurlijk’ veroorzaken. Van der Meulen wil dat doorbreken: op zijn site gebruikt hij de term ‘leeftijdsadequate optimalisatie’: niet jonger en strakker, maar ‘er gewoon goed uitzien voor je leeftijd’.

Van der Meulen gebruikt hiervoor een AI-app die leunt op een database met drie miljoen gezichten. Aan het begin van het proces kunnen potentiële klanten in een keuzemenu aankruisen wat ze willen bereiken. Minder moe? Frisser? Dominanter? Vriendelijker?

Met behulp van AI laat de app zien hoe dat eruit zou kunnen zien, maar ook ook wat de potentiële sociale winst is. Gaan mensen te ver in hun nagestreefde verjonging, dan gaat de waardering omlaag omdat het te onnatuurlijk wordt.

Volgens de arts helpt dit bij de uiteindelijke keuze. Hij zegt 15 procent van de mensen sowieso onverrichter zake naar huis te sturen, bij neusoperaties is dit zelfs een kwart, omdat hun zelfbeeld een groter probleem is dan de realiteit. Wel benadrukt hij hoe belangrijk uitstraling is: ‘Mensen beoordelen elkaar nu eenmaal op uitstraling, en dat gaat binnen een seconde.’ Hij noemt dat ‘perceptive intelligence’: slim omgaan met de eerste indruk.

Met de app wil Van der Meulen mensen gereedschap geven ‘om zelf te kunnen beslissen of, en zo ja hoe, ze hun uitstraling in hun voordeel willen laten spreken’. Niets nieuws eigenlijk, aldus de arts: ‘De mens wil altijd al zo goed mogelijk overkomen.’

Volkskrant-verslaggevers onder het AI-mes

Om de proef op de som te nemen stuurde de Volkskrant aan Van der Meulen twee foto’s van de redacteuren die dit artikel schreven. De vraag: maak aan de hand van de AI-app een vrolijker variant, een frissere, een dominantere of een betrouwbaardere.

‘Je zult waarschijnlijk zien dat de resultaten genuanceerd zijn’, schrijft de arts als hij een paar dagen later de pdf met de foto’s stuurt, inclusief het soort behandeling dat nodig is om het door AI gecreëerde ideaal in de praktijk te brengen. De resultaten blijven ‘binnen de sociale grenzen’, omdat ‘een natuurlijk effect nagebootst wordt’.

Vrolijkere uitstraling, minder boos

Botox in de mondhoeken
Volume in het traangootje en de marionetlijnen (de lijnen vanaf de mondhoeken naar beneden)
Bovenooglidcorrectie en een wenkbrauwlift.

Simoon Hermus: ‘Dat ze die wallen zouden wegpoetsen, zag ik na een leven lang de vraag ‘slecht geslapen?’ wel aankomen. Als puber heb ik uitgebreid geëxperimenteerd met gezichtsmaskers en bevroren lepels; tot er eentje bleef plakken. Au. Daarna had ik er zo’n acht jaar vrede mee, tot ik in een Instagramfilmpje van het Jeugdjournaal wat over Fortnite vertelde en iemand eronder reageerde: ‘Ik snap wel dat zij veel over games weet, zij gaat de hele nacht door.’

Nou, dacht ik: is het zó erg? Moet ik er toch iets aan laten doen? Maar nu ik mezelf met zo’n gladde smoel zie... dat ben ik niet. Daarbij: als ik ooit een kind krijg, is het niet ondenkbaar dat die ook met van die bulten door het leven moet. Dan zie ik m’n kind met aambeiencrème in de weer (niet doen hoor) en moet ik met mijn cosmetische ingrepen gaan vertellen dat het niks is om je voor te schamen. Anderzijds ben ik ontzettend wispelturig. Wellicht zie ik er op mijn 40ste eindelijk uitgeslapen uit.’

Minder vermoeide uitstraling, frisser en jonger oogend

Boven-, en onderooglidcorrectie
Facelift.

Verslaggever Laurens Verhagen: ‘Tja, wat vind ik ervan? Genuanceerd, subtiel, smaakvol, zijn zo wat woorden die me te binnen schieten. De verschillen zijn niet gigantisch, maar dat was ook precies het uitgangspunt. Na een vakantie zie je er ook zo uit, zei iemand tegen me. Dat vraag ik me af.

Als ik met dit hoofd wakker zou worden, zou ik dat wel toejuichen geloof ik. Toch ga ik niet onder het mes. Te veel gedoe, te veel geld, maar misschien ook een Generatie-X-stemmetje: dit is valsspelen. Ik verf mijn haar ook niet en heb geen haarimplantaten. Momenteel wel een beugel trouwens, dat dan weer wel.’

Sociale besmetting

Liesbeth Woertman, emeritus hoogleraar psychologie, bestudeert de oorzaken van de onvrede die mensen over hun uiterlijk hebben. Ze schreef vijf jaar geleden in haar boek Je bent al mooi dat mensen steeds ontevredener worden onder druk van de gefotoshopte werkelijkheid.

We leven volgens haar in een cultuur waarin gemanipuleerde beelden de norm zijn. De afgelopen jaren is, mede onder invloed van AI, die kunstmatige beeldcultuur alleen maar krachtiger geworden. Hoe we ons uiterlijk ervaren, heeft weinig te maken met hoe we eruitzien, maar met ons idee van hoe we eruitzien; geen spiegelbeeld kan concurreren met dit zelfbeeld.

Woertman spreekt van ‘sociale besmetting’: ‘Als je in een bubbel zit waar niet-realistische schoonheidsidealen normaal zijn, is de kans groot dat je ook voor de bijl gaat en aan je uiterlijk laat sleutelen.’

Uiteindelijk gaat het niet om schoonheid, betoogt ze, maar om de angst niet geliefd te zijn. ‘Reclames spelen op deze angst in. Als jij niet zulke lippen hebt, kom je niet aan de man.’ Zeker jongeren leven in een beeldwereld, dus er is niet aan te ontkomen. En dus grijpen ze naar cosmetische oplossingen, uit angst de boot te missen.

En ja, dat is erg, stelt ze. ‘We raken los van ons lichaam.’ Maar erger nog: ‘Ook al ben je superaantrekkelijk, je verliest altijd. Omdat er altijd wel weer voorbeelden voorbijkomen die je ontevredenheid voeden.’ Is het niet in de directe omgeving, dan wel via AI-modellen als Aitana of Milla.

Woertman heeft mededogen met jonge mensen: ‘Ik ben er heilig van overtuigd dat deze cultuur van perfectie een bron is van angsten, somberheid en gevoelens van leegte.’ Is er nog een uitweg? Jawel: ‘Je ziet tegenreacties op de doorgeschoten perfectie en de tirannie van het kunstmatige gemiddelde.’

IIronisch genoeg ziet Decates die beweging ook: ‘Sommige mensen willen juist iets aan hun uiterlijk laten veranderen zodat ze afwijken.’ Maar dat is vast niet wat Woertman bedoelt. En uw verslaggevers? Die gaan voorlopig nog even vermoeid en bozig door het leven.

Onmenselijk mooi, schoonheid door de ogen van AI